ΕΝΟΤΗΤΑ 1-ΣΧΟΛΙΑ ΙΙ
Ποιά επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Σωκράτης για ν΄ αποδείξει ότι η αρετή δεν μπορεί να διδαχτεί;
α. Οι Αθηναίοι, που θεωρούνται άνθρωποι σοφοί απ΄ όλους τους Έλληνες, όταν συγκεντρώνονται, προκειμένου, να αποφασίζουν για θέματα τεχνικά, καλούν ως συμβούλους τους όσους θεωρούνται και είναι ειδικοί. Έτσι, προσκαλούν τους οικοδόμους, όταν πρόκειται ν΄αποφασίσουν για οικοδομικά ζητήματα ή τους ναυπηγούς για τα ναυπηγικά. Και, επιπλέον, όποιος προσπαθεί να συμβουλεύει, άσχετα αν είναι όμορφος, πλούσιος ή ευγενικής καταγωγής, όταν αυτός δεν είναι ειδικός τον απομακρύνουν χλευάζοντας και αποδοκίμαζοντας τον με θόρυβο.
β. Όταν, όμως, πρόκειται να συζητήσουν κάτι που αφορά τη διοίκηση (διακυβέρνηση) της πόλης, στην περίπτωση αυτή κάθε Αθηναίος μπορεί να ζητήσει τον λόγο και να εκφράσει την άποψή του για το θέμα αυτό, άσχετα με την επαγγελματική του ειδικότητα.
γ. Ακόμη και οι άριστοι πολίτες της Αθήνας, που κατέχουν όσο κανείς άλλος την πολιτική αρετή, δεν μπορούν να τη μεταδώσουν σε άλλους ούτε ακόμη και στα παιδιά τους, τα οποία τριγυρνούν σαν αδέσποτοι σκύλοι, μήπως συναντήσουν, κατά τύχη, την αρετή.
Να εξετάσετε αν τα επιχειρήματα του Σωκράτη είναι ικανοποιητικά ή όχι για την άποψη που υποστηρίζει.
Τα επιχειρήματα του για την άποψη που υποστηρίζει και που αφορά την πολιτική αρετή των Αθηναίων της κλασικής εποχής, είναι κατά βάση ο ρ θ ά. Είναι γεγονός, αναντίρρητο, ότι στην αρχαία Αθήνα με το πολίτευμα της άμεσης και συμμετοχικής δημοκρατίας, η πολιτική αρετή απέβαινε καθημερινή εμπειρία και πράξη ζωής΄ έτσι γινόταν βίωμα κάθε Αθηναίου. Η μέθοδος, που χρησιμοποιεί ο Σωκράτης στην επιχειρηματολογία του είναι η ε π α γ ω γ ι κ ή: από το ειδικό, το επιμέρους (τα τρία επιχειρήματα) καταλήγει στο γενικό (την μη διδαξιμότητα της αρετής). Ωστόσο, θα μπορούσε να αντιπαραθέσει τα εξής:
α. Το πρώτο επιχείρημα του Σωκράτη είναι καθαρά εμπειρικό και ξεκινά από τη βάση ότι οι Αθηναίοι είναι σοφοί. Αν ισχύει κάτι τέτοιο τότε γιατί στις συνελεύσεις ακούνε προσεχτικά τους ρήτορες και τους πολιτικούς, μαθαίνουν και διδάσκονται απ΄ αυτούς; Επίσης, ο ίδιος ο Σωκράτης στο διάλογο του Πλάτωνα "Κρίτων" αδιαφορεί για την γνώμη των άλλων (στην εμπειρία) και στηρίζεται στην γνώση των ειδικών, δηλαδή, στη λογική. Ανεξάρτητα με τη διαφωνία Σωκράτη-Πρωταγόρα για τον διδακτικό χαρακτήρα της αρετής, είναι γεγονός πως η έννοια της αρετής κατέχει κεντρική θέση στην κλασική αρχαιότητα. Η αρετή στηρίζει την δημοκρατία,δηλαδή, την αμεσότητα της πολιτικής διακυβέρνησης.
β. Στο δεύτερο επιχείρημα του Σωκράτη μπορούμε να πούμε ότι υπεραπλουστεύει κάπως τα πράγματα, δεδομένου ότι ακόμη και στα τεχνικά θέματα, εκτός από την καθαρά τεχνική, σπουδαίο ρόλο παίζουν και άλλοι παράγοντες που συνεπάγονται πολιτική βούληση. Στην κατασκευή π.χ. ενός θεάτρου δεν ήταν απαραίτητες μόνο οι τεχνικές γνώσεις΄ έπρεπε να ληφθούν αποφάσεις σχετικά με τον τόπο όπου θα χτιζόταν, τη χωρητικότητά του, το υλικό κατασκευής, την απαιτούμενη δαπάνη κ.λ.π.
γ.1. Οι πολιτικοί δεν αδιαφορούν για την μετάδοση της πολιτικής αρετής στα παιδιά τους. Απλά παραιτούνται, όταν διαπιστώνουν ότι τα επίκτητα στοιχεία (εξωτερικοί παράγοντες- μάθηση) δεν συμφωνούν με τα έμφυτα στοιχεία (κληρονομικότητα). Μόνο το ταίριασμα αυτών των δύο προϋποθέσεων εξωτερικών ερεθισμάτων και εσωτερικής προδιάθεσης μπορεί να δώσει αποτέλεσμα γόνιμο και ικανοποιητικό.
γ.2. Επίσης, η πιθανότητα τα παιδιά άριστων πολιτικών να αποδειχτούν μετριότητες (π.χ. οι γιοι του Σωκράτη, Πάραλος και Ξάνθιππος).
γ.3. Τέλος, το παράδειγμα του Κλεινία που παραδόθηκε πίσω στον Περικλή από τον Αρίφρονα αποδεικνύει πως αν δεν υπάρχει η προδιάθεση, ακόμη και η προσπάθεια άριστων δασκάλων δεν φέρνει αποτελέσματα.
Για τον Σωκράτη η " αρετή είναι γνωστή", άρα είναι διδακτή. Γιατί, λοιπόν, εδώ ο Σωκράτης αμφιβάλλει για την διδαξιμότητα αυτής;
α. Αυτό το κάνει για λόγους σκοπιμότητας. Η προώθηση του διαλόγου απαιτεί τον αντίλογο.
β. Άλλωστε, ο ίδιος ο Σωκράτης ποτέ δεν ισχυριζόταν ότι γνώριζε κάτι, αλλά πάντα έκρινε, αμφέβαλλε, αμφισβητούσε. Αυτό ήταν και το πνεύμα και της αθηναϊκής κοινωνίας στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου΄ η αμφισβήτηση καθετί παραδεδομένου, η κριτική της παράδοσης και κάθε μορφή αυθεντίας.
